Fixatief: Essentieel voor Droge Media, Niet Acryl

Wanneer we spreken over het 'fixeren' van kunstwerken, denken velen wellicht direct aan het beschermen van allerlei soorten verf. Echter, de term 'fixatief' heeft een zeer specifieke toepassing binnen de kunstwereld. In tegenstelling tot verfsoorten zoals acrylverf, die van nature al een bindmiddel bevatten om pigmenten permanent aan het oppervlak te hechten, zijn er veel populaire tekenmaterialen die dit bindmiddel missen. Deze zogenaamde 'droge media' – denk aan houtskool, pastelkrijt, grafietstiften en zachte potloden – bestaan uit losse pigmentdeeltjes die gemakkelijk kunnen afgeven of vervagen als ze niet goed beschermd worden. Fixatief is speciaal ontworpen om deze losse deeltjes te binden en zo uw tekeningen te beschermen tegen vlekken en beschadigingen, waardoor de levensduur en de integriteit van uw werk aanzienlijk worden verlengd. Dit artikel duikt dieper in de wereld van fixatieven en hun correcte toepassing, specifiek gericht op de behoeften van droge media.

Waarom Fixatief Onmisbaar is voor Droge Media

Droge media, zoals de naam al doet vermoeden, laten losse pigmentdeeltjes achter op het oppervlak van uw tekening. Zonder een bindmiddel dat deze deeltjes permanent vastzet, zijn ze extreem kwetsbaar voor aanraking, wrijving en zelfs lichte trillingen. Een simpele veeg met de hand kan al leiden tot onherstelbare vlekken of het verlies van cruciale details. Hier komt fixatief om de hoek kijken. Het is een dunne, transparante laag die, eenmaal aangebracht en gedroogd, een beschermende barrière vormt over de losse pigmenten. Het 'lijmt' de deeltjes als het ware aan het papier, zonder de originele textuur of kleur van de tekening te veel te beïnvloeden. Dit is essentieel voor de duurzaamheid van uw werk, vooral als het tentoongesteld of vervoerd moet worden.

De Werking van Fixatief

Traditioneel was fixatief een verdunde harsoplossing die met een spraydiffuser werd aangebracht. Tegenwoordig vindt u het echter veel vaker in handige spuitbussen. Het middel droogt snel en kan in het begin een lichte gelige tint aan het papier geven, die echter verdwijnt zodra het volledig droog is. De sterkte van de geur en de waterbestendige eigenschappen kunnen variëren per merk. Het doel blijft echter hetzelfde: een onzichtbare, beschermende laag creëren die de losse deeltjes op hun plaats houdt.

Alternatieven voor Aerosol Fixatieven

Hoewel spuitbussen handig zijn, geven sommige kunstenaars de voorkeur aan natuurlijke of niet-aerosol alternatieven. Deze zijn vaak minder agressief voor het milieu en kunnen een subtielere toepassing bieden. Een voorbeeld hiervan is Spectrafix, dat is gebaseerd op natuurlijke melkcaseïne, een recept dat al eeuwenlang door kunstenaars wordt gebruikt. Een ander alternatief is het zilverpuntfixatief van RenaArt. Beide producten worden meestal geleverd in pompflessen, die werken zonder drijfgas. Bij het gebruik van op water gebaseerde producten is het altijd raadzaam om eerst op een apart stuk papier te testen. Dit helpt u de optimale spuitafstand te bepalen, aangezien te veel product het papier kan doen 'bobbelen' (cockle).

Het Correct Aanbrengen van Fixatief: Do's en Don'ts

De effectiviteit van fixatief hangt sterk af van de manier waarop het wordt aangebracht. Een verkeerde toepassing kan meer kwaad doen dan goed. Hier zijn de belangrijkste richtlijnen:

De Grote 'Niet Doen' Lijst

• NIET, zoals ik eens iemand zag doen, je tekening plat op tafel leggen en vervolgens van dichtbij en zwaar spuiten totdat er letterlijk een plas fixatief over een deel van de tekening lag. Dit kan de tekening verzadigen, de kleuren doen uitlopen en het papier beschadigen.
• NIET willekeurig en vrijelijk over je tekening spuiten, hoe leuk het ook mag lijken. Dit resulteert in een ongelijkmatige dekking, waarbij sommige delen te veel en andere te weinig bescherming krijgen. Dit kan leiden tot inconsistenties in de afwerking en de duurzaamheid.

De Essentiële 'Wel Doen' Lijst

• Werk in een goed geventileerde ruimte: De dampen van fixatief kunnen irriterend of schadelijk zijn bij langdurige inademing. Zorg voor voldoende frisse lucht, bij voorkeur door ramen te openen of een afzuigkap te gebruiken.
• Plaats je werk rechtop op een ezel: Wanneer je werk verticaal staat, zullen zwaardere druppels of eventuele 'spetters' door de zwaartekracht naar beneden vallen voordat ze je werk bereiken. Als je het werk plat op een tafel legt, zouden deze druppels direct op je tekening spatten en lelijke vlekken veroorzaken.
• Houd de spuitbus op de juiste afstand: Houd de spuitbus ongeveer 30 – 45 cm (12 – 18 inch) van je werk af tijdens het spuiten, of op een geschikte afstand die zorgt voor een fijne, gelijkmatige nevel. Een te korte afstand resulteert in een natte, geconcentreerde spray, terwijl een te grote afstand de effectiviteit vermindert.
• Begin elke spuitbeweging naast je werk: Start de spuitbeweging altijd net buiten de rand van je tekening. Op deze manier, mocht er in het begin van de spuitbeweging een onregelmatige 'spetter' vrijkomen, dan mist deze je tekening.
• Spuit in horizontale banen: Begin je eerste spuitlijn in een horizontale baan aan de bovenkant van je werk. Ga vervolgens verder met het bewerken van de tekening in overlappende horizontale banen, van boven naar beneden. Elke nieuwe baan begint waar de vorige eindigt. Dit zorgt voor een consistente en gelijkmatige dekking over het hele oppervlak.

Door deze methode te volgen, zorg je ervoor dat elk deel van je tekening een enkele, dunne laag fixatief krijgt. Er kan een lichte overlap of kleine openingen zijn in je spuitlijnen, maar dit is meestal geen probleem, vooral als je meer dan één laag aanbrengt. Voor delen van de tekening die dichter bedekt zijn met tekenmedium, kun je gerust een tweede (of zelfs derde) laag fixatief aanbrengen. Zorg er altijd voor dat elke laag volledig droog is voordat je de volgende aanbrengt.

Werkbaar Fixatief en Tussentijdse Toepassing

Vooral bij werken met pastels of houtskool, die veel los pigment afgeven, kan het nuttig zijn om fixatief in te zetten tijdens het tekenproces. Door je werk met tussenpozen te bespuiten, vooral als je met pastels of houtskool werkt, bereik je een betere hechting dan met meerdere lagen nadat de tekening voltooid is. Zorg er wel voor dat je in dit geval een 'werkbaar fixatief' gebruikt. Sommige fixatieven creëren namelijk (zelden) een afstotend oppervlak, waardoor je er daarna niet meer op kunt werken. Als de specificatie van de fabrikant dit niet expliciet vermeldt, test dan altijd eerst op een apart stuk papier voordat je het op je meesterwerk toepast.

Fixatief of Haarspray: Een Artistiek Dilemma?

Veel kunstenaars gebruiken haarspray als een goedkoop en gemakkelijk alternatief voor fixatief. Sommigen zweren zelfs bij specifieke merken; ik ken een kunstenaar die voor zijn pastels uitsluitend Timotei haarspray gebruikte. Mijn persoonlijke standpunt is dat ik voor een tekening die ik te koop aanbied, altijd fixatief zal gebruiken. Voor een snelle potlood- of houtskoolschets in mijn schetsboek daarentegen, kan ik wel teruggrijpen op haarspray. De reden hiervoor is de onzekerheid over de langetermijneffecten van haarspray op tekeningen. Een gerenommeerde kunstmaterialenfabrikant heeft alle noodzakelijke tests uitgevoerd om ervoor te zorgen dat hun fixatiefproduct mijn tekening tientallen jaren zal beschermen. Als ik werk te koop aanbied, vind ik dat ik het aan mijn klanten verplicht ben om ervoor te zorgen dat hun aankoop is gemaakt met hoogwaardige materialen die speciaal voor dat doel zijn ontworpen.

Nadelen van Fixatief

Het belangrijkste nadeel van fixatief is dat het de toon van bepaalde kleuren kan veranderen. Dit is een veelvoorkomend fenomeen, vooral bij pasteltinten. Een goede oefening is om horizontale strepen van verschillende pastelkleuren op een stuk papier te tekenen. Bedek vervolgens de linkerhelft van het papier en spuit de rechterhelft met fixatief. Wanneer u de linkerzijde weer onbedekt maakt, ziet u de originele kleuren aan de linkerkant en de bespoten, mogelijk donkerder geworden, kleuren aan de rechterkant. U zult merken dat sommige kleuren onaangetast lijken, terwijl andere merkbaar donkerder zijn geworden. Zodra u weet hoe specifieke kleuren zich gedragen, kunt u beslissen of ze na het spuiten aanpassing nodig hebben in uw werk. Ik vind het vaak prettig om de highlights opnieuw aan te brengen na mijn laatste laag fixatief, omdat ik merk dat deze negatief worden beïnvloed door het fixatief.

Alternatieven voor het Gebruik van Fixatief

U hoeft niet per se fixatief te gebruiken op uw tekening. Als u ervoor kiest om dit niet te doen, zijn er andere methoden om te voorkomen dat het tekenmedium zich over elk oppervlak verspreidt dat het aanraakt:

• Tussenlagen: Leg uw losse tekeningen tussen vellen glaspapier, calqueerpapier of tissuepapier. Bewaar ze indien mogelijk plat. Glaspapier is semi-transparant en glad, ideaal om afgeven te voorkomen.
• Inwrijven: Leg een stuk tissuepapier over uw tekening. Gebruik de achterkant van een houten lepel en wrijf over de tekening, waarbij u het tekenmedium in het papier drukt. Dit helpt de pigmenten dieper in de vezels van het papier te verankeren.
• Interleaved schetsboeken: Snijd glaspapier, tissuepapier of calqueerpapier op maat van uw schetsboek. Lijm het aan één rand vast, zodat het de tekening bedekt en beschermt. U kunt ook schetsboeken kopen die al zijn voorzien van glaspapier voor dit doel. Deze zijn meestal ontworpen voor pastelwerk, maar af en toe vindt u ook algemene schetsboeken met tussenlagen.
• Inlijsten: Bescherm uw tekeningen door ze in te lijsten met een passe-partout en glas, zoals u dat ook zou doen voor een aquarel. Het glas biedt een fysieke barrière tegen aanraking en omgevingsfactoren.

Veelgestelde Vragen over Fixatief

Hieronder vindt u antwoorden op enkele veelgestelde vragen over het gebruik van fixatief in de kunst.

Is fixatief nodig voor acrylverf?

Nee, acrylverf bevat al een krachtig bindmiddel dat het pigment permanent aan de ondergrond hecht. Fixatief is primair bedoeld voor droge media zoals houtskool, pastelkrijt en potlood, die geen eigen bindmiddel hebben en anders zouden afgeven.

Welke materialen hebben fixatief nodig?

Fixatief is essentieel voor droge tekenmaterialen zoals houtskool, pastelkrijt (hard en zacht), grafietstiften en zachte potloden. Deze materialen bestaan uit losse pigmentdeeltjes die bescherming nodig hebben tegen afgeven en vlekken.

Waarom is goede ventilatie belangrijk bij het aanbrengen van fixatief?

Fixatieven, vooral die in spuitbussen, bevatten vaak vluchtige organische stoffen die dampen afgeven. Langdurige inademing van deze dampen kan schadelijk zijn. Goede ventilatie zorgt ervoor dat de dampen worden afgevoerd, wat essentieel is voor uw gezondheid en veiligheid.

Kan ik haarspray gebruiken in plaats van fixatief?

Hoewel sommige kunstenaars haarspray gebruiken als alternatief, wordt het over het algemeen niet aanbevolen voor professioneel of duurzaam werk. Haarspray is niet ontworpen voor kunstwerken en de langetermijneffecten (zoals vergeling, kleurschommelingen of afbraak van het papier) zijn onzeker. Voor belangrijke werken is een specifiek kunstenaarsfixatief de betere keuze.

Hoe kan ik kleurverandering door fixatief voorkomen?

Fixatief kan de toon van sommige kleuren, vooral lichtere tinten, donkerder maken. Om dit te beheersen, test u het fixatief altijd eerst op een proefstuk met dezelfde kleuren die u in uw werk gebruikt. U kunt ook overwegen om na het fixeren highlights opnieuw aan te brengen om de oorspronkelijke helderheid te herstellen.

Mag ik met fixatief reizen, bijvoorbeeld in het vliegtuig?

Nee, de meeste fixatieven zijn geclassificeerd als extreem brandbaar en mogen niet worden blootgesteld aan temperaturen boven 50°C. Materialen met een vlampunt onder 61°C worden als gevaarlijk beschouwd op vliegtuigen. Het is daarom ten zeerste af te raden om fixatief mee te nemen op vliegreizen.

Als je andere artikelen wilt lezen die lijken op Fixatief: Essentieel voor Droge Media, Niet Acryl, kun je de categorie Verf bezoeken.